Założenia przedwstępne

Dynamicznie zachodzące zmiany we współczesnym świecie i Polsce, przyjmujące niejednokrotnie wymiar dramatycznie przewartościowujący dotychczasowe paradygmaty, stawiają nas przed koniecznością nowego spojrzenia na rolę kultury w procesie rozwoju społeczno-gospodarczego Warmii i Mazur. Niewielu bowiem pozostało jeszcze tych, którzy w kulturze nie dostrzegają potężnej siły, kształtującej naszą współczesność, ogniskującej oś sporu cywilizacyjnego, wpływającej na kształt ewolucji społecznej (często) i rewolucji (jeszcze częściej). W wymiarze makro kultura jawi się więc jako potężna siła, wytyczająca kierunek rozwoju cywilizacji i jako taka powinna znaleźć swoje należyte miejsce w planach i scenariuszach rozwojowych na każdym szczeblu społecznej organizacji.

Szukając dodatkowych uzasadnień dla konieczności pilnego stworzenia „Programu rozwoju kultury…” dla samorządu i wojewódzkich instytucji kulturalnych, należy podkreślić kilka oczywistych kwestii.

Przede wszystkim obserwujemy fiasko dotychczasowej polityki spójności. Widać wyraźnie, że żaden z podstawowych problemów społecznych nie został rozwiązany w znaczącej skali i to pomimo ogromnych środków uruchomionych w minionym okresie programowania. Można stąd wyciągnąć wniosek, iż nieskuteczne jest (obowiązujące nadal w naszym województwie) wyłącznie wertykalne podejście do kwestii społecznych, dzielące aktywność podmiotów publicznych (i publicznych pieniędzy) wg sektorów, nie zaś wg problemów i celów.  Ujmowanie kultury wyłącznie jako służebnicy turystyki (przewodnia filozofia RPO WiM 2007-2013) było dobrowolną redukcją roli kultury w procesie rozwoju społecznego regionu.

Tymczasem nową perspektywę rozumienia kultury  wytycza dziś z jednej strony krajowa „Strategia Rozwoju Kapitału Społecznego 2020”, z drugiej zaś horyzontalne podejście do roli kapitału społecznego, ujmujące kulturę jako główne narzędzie podnoszenia jakości tego kapitału. Tym samym, wiążąc kulturę integralnie z polityką społeczną samorządu, władze regionu mają szansę po raz pierwszy włączyć sferę kultury w dobrze zaprojektowany proces zmiany społecznej, rozszerzając i wzbogacając prowadzoną dotychczas politykę społeczną. Dzięki temu z kolei kultura ma szanse przestać być jedynie estetycznym ornamentem bez jakiejkolwiek siły sprawczej, może przestać być „kulturą nieużywaną”, stanie się zaś skutecznym, innowacyjnym narzędziem w rękach społeczności regionu, nastawionej na wprowadzenie w regionie mechanizmów trwałej zmiany jakości życia i więzi społecznych.

W wymiarze mikro, do którego z zarysowanej wyżej perspektywy sprowadzić należy kwestię rozwoju Warmii i Mazur, kultura wciąż zdaje się być niewykorzystanym i zmarginalizowanym potencjałem, wiecznie przegrywającym bitwy o dostęp do publicznych zasobów z innymi, uprzywilejowanymi dziedzinami życia.  I choć interesująco nakreślone ujęcie znalazła kultura w „Strategii rozwoju społeczno-gospodarczego województwa warmińsko-mazurskiego do roku 2025”, to wymiar operacyjny i użytkowy tej problematyki pozostawia jeszcze sporo do życzenia.

„Program rozwoju kultury na Warmii i Mazurach do roku 2025” będzie próbą wypełnienia braków, jakie w rozumieniu roli kultury w procesie rozwoju regionu dostrzec można w pakiecie obowiązujących dokumentów strategicznych i operacyjnych samorządu województwa warmińsko-mazurskiego. Przyjmując założenie, iż to rozwój kultury, a w ślad za nią i kapitału społecznego,  jest jednym z fundamentalnych warunków harmonijnego rozwoju regionu, Program szukać będzie odpowiedzi na pytania o najskuteczniejsze i najpełniejsze wykorzystanie potencjału istniejących zasobów, a także o skorelowanie tychże z metodami i narzędziami dostępnymi wszystkim aktorom życia publicznego na Warmii i Mazurach.

Nie będzie więc „Program...” jedynie zbiorem wytycznych w wymiarze ograniczonym ustawowymi kompetencjami samorządu województwa i jego instytucji. Nie będzie jedynie repozytorium narzędzi, wskazującym możliwe źródła finansowania dla realizacji modelowych projektów. Nie będzie również tylko katalogiem dobrych praktyk i wskazówek, jakie kroki stawiać na tak niepewnym i niebezpiecznym gruncie, jakim jest kultura.  Dokument ów, będąc tym wszystkim po trochu, przede wszystkim stawia sobie za cel odpowiedź na pytania o faktyczny horyzont oddziaływania kultury na procesy rozwojowe, a co za tym idzie – o rolę i odpowiedzialność sfery publicznej za prawidłowe rozumienie, inspirowanie, wspieranie i ewaluowanie działań kulturalnych.

U podstaw decyzji o przygotowaniu dokumentu o charakterze operacyjnym, dotyczącego kultury, leżą następujące przesłanki formalne:

  • przyjęcie przez Radę Ministrów „Strategii rozwoju kapitału społecznego 2020” (uchwała nr 61 z dnia 26 marca 2013 r., Monitor Polski z 16 maja 2013 roku, poz. 378)
  • nowe ujęcie problematyki kultury w „Strategii rozwoju społeczno-gospodarczego województwa warmińsko-mazurskiego do roku 2025”
  • nowy „Regionalny Program Operacyjny Województwa Warmińsko-Mazurskiego na lata 2014-2020”
  • dezaktualizacja obowiązującej do końca 2015 roku „Strategii rozwoju kultury w województwie warmińsko-mazurskim do roku 2015”
  • przyjęcie przez Sejmik Województwa Warmińsko-Mazurskiego raportu z badań nad stanem kultury na Warmii i Mazurach pt. „Kultura pod pochmurnym niebem. Dynamiczna diagnoza kultury województwa warmińsko-mazurskiego” (26 lutego 2013 roku)

Dodatkowo na decyzję tę wpływ miały wnioski z wielu badań prowadzonych i zamawianych przez Centrum Edukacji i Inicjatyw Kulturalnych, m.in. na terenie gmin Dźwierzuty i Orneta oraz przygotowywany raport z trwającego w latach 2014-2016 badania metodą foresight’u, projektującego możliwe scenariusze zmiany społecznej na Warmii i Mazurach przy wykorzystaniu narzędzi szeroko rozumianej kultury.

 „Program rozwoju kultury…” proponować będzie podstawowe cele polityki samorządu województwa w zakresie rozwoju kapitału społecznego, mogące być jednocześnie inspirującymi wytycznymi  dla polityk społecznych i kulturalnych gmin i powiatów.